زیست گیاهی

 

                                      

دید کلی :

     گیاه شناسی شاخه ای از زیست شناسی است و همان طور که از نامش پیداست با گیاهان سر و کار دارد ، که چند نوع گیاه وجود دارد ؟ چگونه زندگی و رشد می کنند ؟ به چه نسبت به محیط اطراف خود واکنش نشان می دهند ؟ نسبت به چه امراضی حساساند و از همه مهمتر چه تاثیری بر زندگی انسان می گذارند ؟ مطالعه بیشتر ، دید روشن تری نسبت به وابستگی انسان به گیاهان و تاثیر زیادی که آن ها در منشا و پیشرفت تمدن داشته اند به دست می دهد و به مطالعه علمی گیاهان می پردازند . به طور قراردادی گیاه شناسان به بررسی تمامی موجودات زنده ای که عموما جز گونه های حیوانات محسوب نمی شوند می پردازند ،  یعنی موجودات زنده ای که ثابت بوده یا به پایه ای متصل اند ، هدف بررسی گیاه شناسان هستند . بنابراین پیشرفت های حاصل در دانش اقسام گوناگون حیات ، موجب ایجاد حوزه های دیگر مطالعات تخصصی جدا از گیاه شناسی برای این موجودات ( شبه گیاه ) شده است . امروزه رشته ای به نام قارچ شناسی به مطالعه قارچ ، میکروبیولوژی به بررسی ویروس ها و باکتری ها و رشته جلبک شناسی به بررسی جلبک ها می پردازد . امروزه موجودات زنده جز این سه گروه ( بیشتر قارچ ها ، جلبک ها ) دیگر در قلمرو گیاهان ، مورد بررسی قرار نمی گیرند ، اما هنوز هم توجه گیاه شناسان به آنها معطوف می باشد .

تاریخچه :

     بین کارهای آغازین مربوط به گیاه شناسی که تقریبا 300 سال قبل از میلاد مسیح نوشته شده دو رساله بزرگ توسط تئوفراستوس ( فیلسوف یونانی ) دیده می شود : درباره تاریخچه گیاهان و درباره اهداف گیاهان ، این دو کتاب روی هم بیشترین تاثیر را در دوران باستان و قرون وسطی در علم گیاه شناسی داشته اند . دیدس کوریدس نویسنده رومی شواهد مهمی بر دانش یونانیان و رومیان درباره گیاهان دارویی ارائه می دهد . رابرت هوک با استفاده از یک میکروسکوپ ایتدایی ، سلول را در چوب پنبه و اندکی بعد در بافت گیاه زنده کشف کرد . او با نگاه به یک برش باریکی از چوب پنبه نوشت : من توانستم تعداد بسیار زیادی منفذ و سوراخ در آن مشاهده کنم که بیشتر شبیه کندوهای عسل هستند . این روزنه ها یا سلول ها عمق زیادی نداشتند اما تعداد بسیار زیادی جعبه کوچک محسوب می شوند . فوچس لئونهارت نویسنده آلمانی ، کنراد جنسـرکولـپـپـر و جان جرارد نویسندگان انگلیسی ، یک کتاب گیاهی منتشر کردند که اطلاعاتی را درباره گیاهان دارویی ارائه می کرد .

نخستین گیاهان در زندگی بشر :

     گیاهان نه فقط برای ما غذا ، لباس و مسکن تهیه نمی کنند بلکه هوایی را که تنفس می کنیم از اکسیژن ، که بدون آن زندگی ممکن نیست محیا می سازند . بعضی از گیاهان ، نظیر باکتری ها ، موجب ایجاد امراض خطرناکی برای انسان و حیوانات می شوند . اما در عین حال آنتی بیوتیک ها ، نظیر پـنـی سـیـلـیـن و دیگر داروهایی که از گیاهان به دست می آیند به جلوگیری از انتشار این امراض کمک می نمایند . گیاهان برای به کار افتادن کارخانه ها نیرو تهیه می کنند و در بیشتر موارد ، مواد خام نظیر پنبه ، روغن ، موم ها ، لاستیک ها و چوب تولید می کنند که در ساخت فـرآورده های آن ها به کار می روند . اکثر کارگران جهان به وسیله کار با گیاهان و فـرآورده های گیاهی امرار معاش می کنند . از ابتدای تاریخ ، گیاهان به رفع نیازهای بشر کمک کرده و موجب پیشـرفـتـش شده اسـت . احتمالا یکی از مهم ترین اتفاقات در تاریخ تمدن ، کشف این پدیده بوده که بذرهایی که به داخل خاک می افتند رشد کرده و گیاهان غذا دهنده را تولید می کـنند . این موضوع ، انسان را ملزم به ماندن در یک محل به قدر کافی طولانی ، می کرد تا محصولات زراعی را برداشت کند و در تشکیل گروهای اجتماعی که به نوبه خود منجر به تقسیم کار می شد و منشا تجارت بود نقش مهمی را ایفا کند .

زیست گیاهی پایه چه علومی است ؟

     دانش عمومی از اشیایی که چنان قـسـمـت بزرگی از محـیـط ما را تشکیل می دهند و نقش چنان برجسته ای در زندگی ما ایفا می نمایند تا حد یک آموزش وسـیـع ضروری اسـت . برای دانشجویان کشاورزی ، بیولوژی ، جنگـلـداری و منابع طبیعی ، به طور کلی زیست گیاهی ، پایه ای است که دانش اختصاصی تر آن ها روی آن بنا شود .

رشته های زیست گیاهی :

     زیست گیاهی یکی از تقسیمات اصلی زیست شناسی ( علم زندگی ) است . برای سهولت مطالعه ، موضوع زیست گیاهی به چندین رشته مهم تـقـسـیـم گردیده است . این رشته ها عبارتند از :

1 ) تاکسونومی : یا سـیسـتماتیک گیاهی که با نام گذاری و تقسیم بندی گیاهان سر و کار دارد .

2 ) مورفـولـوژی گیاهی : شکل و سـاخـتـمان و توسعه آن ها همراه با روابط قسمت های گیاهان با یکـدیگـر را بررسی می کند و شامل مـطالـعـه آناتومی ، زیست شناسی سـلولی و امبریولوژی ( جنین شناسی گیاهی ) است .

3 ) فیزیولوژی گیاهی : موضوع این عـلـم مطالعه اعمال حیاتی گیاه ، فـرآیندهای رشـد و نمـو ، متابولیسم و روش های ازدیاد گیاهان است .

4 ) بیماری شناسی گیاهی : با امراض نباتی سر و کار دارد .

5 ) اکـولـوژی : عـلـم بررسی روابـط موجودات زنده با محـیـط اطرافـشان می باشد .

6 ) ژنتیک گیاهی : با مطالعه توارث در گیاهان سر و کار دارد .

7 ) مایکرولوژی : عـلـم مطالعه قارچ ها می باشد .

8 ) فیکولوژی : عـلـم مطالعه جلبک ها اسـت .

انواع مختلف گیاهان :

     یک گردش کوتاه ، داخل جنگل ها یا مزارع ، هنگام تابسـتان یا پاییز ، اختلافات وسـیعی را از نظر شکل و ساختمان در گیاهان آشکار می سازد . بعضی ، درختانی مرتفع هـسـتند و عده ای عـلـف هایی کوتاه می باشند ، بعضی گل های زیبا دارند و بذر تولید می کنند ، حال آن که عده ای ، نظیر سرخس ها به هـیچ وجه تولـید گل نمی کنند . اما به وسیله ساختمان هایی بسیار کوچک به نام اسـپورتکثیر می شوند . بعضی روی زمین بعضی در آب زندگی می کنند . این اختلافات وسـیع باعث شـده که گیاه شناسان گیاهان را در گروه های مختلفی تـقـسـیم کنند  و بر اساس شباهت ها و یا روابط بنیانی تمام گیاهان به چند گروه بزرگ تـقـسـیم می شوند .

1 ) ساده ترین این گیاهان ، باکتری ها هـسـتند که اکثرا تک سـلولی می باشـند . عـده ای از این باکتری ها موجـب امراض سخت در انسان ، حیوان و گیاه می شـوند ولی بسـیار دیگربرای انسان مـفـیدند .

2 ) قارچ ها مانند باکتری ها تماما فاقـد رنگیزه های کلروفـیل سـبز که لازمه زندگی مسـتقـل است ، می باشـند و از این رو باید غذای خود را از موجودات دیگر به دست آورند . برخی قارچ ها سبب امراض انسانی و حیوانی می شـوند و بسیاری نیز برای انسان مـفـیدند .

3 ) جلبک ها به صورت غوطه ور در آب یا در شرایط مرطوب می رویند و محتوی رنگیزه های نوری مانند کلروفـیل سبز می باشـند ، از این رو گیاهان مسـتقـلی هـسـتند که البته برخی تک سـلولی و برخی به صورت مجتمع می باشـند ، این گیاهان پایه غـذایی تمام جانوران آبـزی می باشـند و از این رو از اهـمـیت اقـتصادی بالایی برخوردارند .

4 ) خزه ها و پنجه گرگـیان ، گروهی از گیاهان را تشکـیل می دهـند که در محل های مرطوب سراسر جهان می رویـند و فـاقـد ریشه ، ساقه و برگ های حقـیقـی هـسـتند .

5 ) سرخس های معمولی و دم اسـبیان با داشـتن تنه های گیاهی کاملا متمایز از جلبک ها ، قارچ ها و پنجه گرگیان با خزه تفاوت دارند و دارای ریشه ، ساقـه و برگ های حـقـیـقی هـسـتند و سامانه آوندی کاملا مشخص دارند . ولی به دلیل عـدم تولید گـل، میوه یا بذر ، از گیاهان عالی متمایزند .

6 ) توسعه یافته ترین گیاهان با بزرگ ترین تغییرات ، گیاهان بذردار می باشـند . آن ها دارای ریشه ها ، ساقه ها و برگ های حـقـیـقی و یک سامانه آوندی کاملا توسعه یافته می باشـند ، هرچندمهم ترین صفـت ویژه در مورد آن ها این امر است که بذر ، تولید می کنند . اکـثرگـیاهان زراعی ، درختان، درخچه ها و گیاهان گـلـدار ، به این گروه تعلق دارند . گیاهان بذرداربه دو گروه اصلی بازدانگان و نهانداگان تـقـسـیم می شـوند . بازدانگان به وسـیله تولـیـد بـذر بـدون پوشـش ، مـشخص می شـوند یـعـنی بذرها در مـیوه محصورنمی شـود . نهـاندانگان ، دارای گل های کاملا توسعه یافـته اند و بذر های خود را در یک ساختمان محصور شده که میوه نامیده می شود تولید می کنند. اعضای این گروه ، بسـیار فـراوان و تمام گـیاهان گـلـدار معروف را در بر می گیرند . نهاندانگان به دو گروه مناسب کوچک تر تقـسـیم می شـوند : تک پله ای ها و دو پله ای ها .

ارتباط با سایر عـلوم

     گیاه شناسی دارای روابطگسترده با سایر علوم است . گیاه شناسی با جانور شناسی ، فـیزولـوژی گیاهی ، بیوشـیمی ، ژنتیک گیاهی ، کشاورزی و اکولـوژی گیاهی و اکولـوژی عـمومی رابطه دارد .